Bu yazı özellikle hem çalıştığım danışanlarımla olan deneyimlerimi hem de kızım Masal ile tamamladığımız sürecimizi kapsıyor. Yani öncelikle vurgulamak istediğim; başka yöntemlerin de olabileceği hatta her çocuğun sürecinin değişiklik gösterebileceği; bunun yanı sıra yazının ilerleyen kısımlarındaki uyarılara dikkat edilirse sonuçların çok daha olumlu olacağı :)
Eveeeet, hazır mısınız? Başlıyoruz. Yere yapacak, halıya yapacak, yatağına yapacak ve fakat unutmayın bu çocuk alışacak :) Alışma sürecinin gidişatını; kurduğunuz iletişim, kendinize ve ona duydunuz güven, sabır, aranızdaki bağ, birazcık rutin ve kontrol belirleyecek.
Tuvalet iletişimi denilen şey öyle hemen olacak değil uzun bir zamana yayılması gereken bir durum. Sizi dinlemeye başladığı andan itibaren, ‘Kaka yapmış benim kızım/oğlum’ ‘Ooooo, çiş nasıl da bezi ağırlaştırmış’ ‘Ben çiş yapmaya tuvalete gidiyorum’ benzerinde dialoglar tuvalet iletişimini destekleyen örneklerden bazıları.
Sizi görsün mü görmesin mi sorusu çok geldi onu da burada yanıtlamış olayım: çocuklar sizinle yaşarlarken bir çok anınıza şahit olurlar, tabii ki de bu süreçte tuvalete de giriyorlar. Bunları fırsat haline dönüştürebilirsiniz, özel bölgelerinizi saklayacak şekilde ne yaptığınızı, sizi ne kadar rahatlattığını, sonra tuvalet kağıdını kullandığınızı, sifonu çekip ellerinizi yıkadığınızı hem göstererek hem de sözel olarak anlatabilirsiniz. Ayrıca okula giden çocukların kendi arkadaşlarını da tuvalete giderken & girerken görmesi çok teşvik edici oluyor.
Gündüz eğitimi, gece eğitimi konusunda da fikrim; çocuklar bir davranışı genel olarak öğrenmeye daha yatkınlardır yani genellemeye bu sebeple parça parça yerine bütün uygulama yapmanız daha hızlı sonuç verecektir. Yani bez çıktıysa çıkmıştır; gündüz de gece de :) Ayrıca gece uyandırmalarını en baştan yapmazsanız sonra da çok gerek olmuyor - bunun için yatmadan önceki 2 saatte sıvı kontrolü yapmak sabah kalkar kalkmaz tuvalete gitmek kazaları minimuma indiriyor.
Acele etmeyin, acele ettirmeyin, hazırım ben sinyallerini mutlaka takip edin. Aile içinde daha büyük değişimler yaşanıyorsa aynı anda bez bırakmayın; kardeş, kreş, boşanma, taşınma gibi.
Hazır Olmak Ne Demek?
Her çocuğun kendine özel olduğunu unutmamak ve gelişim basamaklarının bütüncül değerlendirilmesi kaydıyla hazır olma sinyallerini şöyle özetleyebiliriz;
- Kas gelişiminin sağlıklı olması (Normal koşullar altında; 18 ay civarı anüs, 24 ay civarı üretra kasları gelişir)
- Çiş, kaka, tuvalet gibi kavramların bilinmesi
- Kuru kalma sürelerinin artması
- Kakayı söylemesi, yaparken saklanması/uzaklaşması, çökmesi ya da oturması
- İnce motor ve öz bakım becerileri ile ilgili olumlu sinyaller var; el yıkama, şortunu/pantolonunu indirebilme gibi
- Bezsiz dolaşmakta ısrar etmesi, bez taktırmaktan hoşlanmaması, tutup çıkartmak istemesi
- Sabahları kuru kalkması ya da sabaha karşı kuru kalıp uyanınca hepsini bırakması :)
- Sizi bazı konularda taklit etmesi
- Tuvalete karşı meraklı olması, sizi görmek için takip edip muzurluk yapması
- Klozet ya da lazımlığa bir süre de olsa oturabilmesi
Öncesinde Neler Almalıyım?
- Alıştırma Külotu; 3 tane falan alıştırma külotu ilk günlerde dışarı çıkarken çok işinize yarayacak ancak evde pamuklu külot kullanmanızı tavsiye ederim.
- Pamuklu Külotlar; bol bol dönüşümlü kullanacağınızı unutmayın eğer çabuk kurutamıyorsanız 6-7 tane almanızı tavsiye ederim.
- Alt açma; özellikle gece tam yattığı yere çarşaf altına sermek bizim çok işimize yaradı çünkü aleze geçmeden hemen önce kurtarabildik
- Alez; yatağa mutlaka bir alez yaymanız ve bu alezi ileride de yaşanacak kazalara karşı hep tutmanız çok pratik oluyor
- Lazımlık; normal şartlarda lazımlık yerine direk tuvalete alışmalarını istiyoruz ya da bekliyoruz çocukların ama bazen işler sandığımız kadar kolay gitmiyor ve çocuklar tuvalete oturmayı tamamen reddedebiliyorlar bu gibi durumlarda lazımlık tercih edilebilir
- Adaptör; tuvalete yerleştirilecek (HİÇ OYNAMAYAN TAMAMEN UYUMLU OLAN) bir adaptör süreci çok ama çok kolaylaştırabiliyor - tamamen uyumlu olması çok önemli çünkü tuvalet eğitiminin alt zemininde güven çok önemli. Yerinde oynayan bir adaptör çocuğu huzursuz hissettirebilir
- Canımız her şeyimiz Potette <3; yolda, dışarıda, evde alışma sürecinde, parkta, bahçede potette her şeyimiz oldu - hem adaptör hem lazımlık işlevi görüyor.
- Tabure; tuvalete adaptör ile oturan çocuklar için kendini güvende hissetmek ve ayakların yere basması çok önemli bu sebeple ayaklarının 90 derecelik açı ile tabureye değmesi gerekiyor.
Peki, süreç nasıl olacak?
Önceden de belirttiğim gibi iletişim bir anda değil her daim olmalı ve sürmeli. Öncesinde mutlaka kitaplara, oyunlara yer verilmeli. Oyunlar harika bir iletişim aracıdır bu sebeple oyununda geçen kaka, çiş, tuvalet gibi döngüleri mutlaka yakalayın ve vermek istediğiniz mesajları oyun üzerinden verin. Örneğin; bebeği bezine yapıyorsa kakasını ‘Eminim hazır olduğunda bezine yapmak yerine tuvalete yapacaktır’ gibi. Adaptör alındıysa tuvalete konulup oyuncaklara çiş yaptırılmalı mesela, lazımlık alındıysa lazımlığa anne tuvaletini yaparken oturtulup sohbet edilmeli, zaman zaman oturmak ister misin şeklinde sorulmalı (ısrar edilmemeli). Benim beğendiğim kitaplardan bazıları;
Bu tuvalet işi de aynı uyku rutini gibi yine rutinle birlikte çok rahat ilerliyor bu nedenle sabah kalkınca öpücük, tuvalet, yüz yıkama, dışarı çıkarken mutlaka çiş yapma, akşam yatmadan önce çiş, diş, öpücük gibi 3lü 4 lü rutinler çocuğun daha rahat etmesini ve adımlarını sağlamlaştırır. Ayrıca her yemek ardından 20 dakika sonra civarı doğal gerçekleşen bağırsak çalışmasını da tuvalette karşılamak bu düzeni çok destekliyor.
Bez kullanmayacağınızı anlattıktan sonra yapmanız gereken en önemli şey bezleri tamamen ortadan kaldırmak, çünkü artık kafa karıştırmak istemiyoruz. (Tabii öncesinde klozete ya da adaptöre alışmış bir çocuğunuz olduğunu varsayıyorum - ne dedik bu iletişim uzun süreli bir iletişim çaaaat diye gökten inmemeli - yani kitaplardan, oyunlardan, arada bir kendi oturmasından çocuk bunlara aşina olmalı) Sabah kalkar kalmaz bir süre oturan çocuğunuza kitap okuyabilir, sohbet edebilir, şarkı söyleyebilir, kuklalarla oyun kurabilir ve onun bir sürede olsa tuvalette kalmasını sağlayabilirsiniz. Büyük ihtimal ilk seferde yapmayacaktır - ilk gün neredeyse tamamen dışarı yapacak - hatta yapmalı ki ıslaklığın akıp gidişini, bırakışı hissetsin. Öncelikle yeni nesil bezlerle büyüyen çocuklar için hem avantaj hem dezavantaj olan durum bezlerin baya emici olması bu sebeple özellikle bezsiz gezmeye başladığı durumlarda çocuklar bacaklarından süzülen sıvılara çok şaşıracaklar. Zaten istediğimiz de bu ıslaklığı mutlaka hissetmeleri ve bundan rahatsız olmaları.
Rutinler ışığında özellikle sıvı kontrolüne de dikkat ederek gece bezsiz yatırdığınızı tuvaleti gelince sizi çağırması gerektiğini anlatıp yatırın, büyük ihtimal gece yapacak gece yatmadan önce hem yatak hem kıyafet yedeklerini hazırlayın çünkü gece uykusu açılmadan değiştirmeniz gerekecek. Bunların hiçbirinde konuşmadan sadece annecim gel üstünü değiştirelim, hadi bana sarıl, popoyu yıkayalım gibi telkinlerle devam etmeniz önemli.
Rutinler çok önemli olacak demiştim bu yüzden de ertesi gün de sabah kalkıp aynı şeyleri yapacak, hayatınıza biraz tuvalet odaklı gideceksiniz gözünüz çocuğunuzun üzerinde olacak :) Gün içerisinde ne çok soracak, ne de sormayı unutacaksınız. Evet 2-3 saatte bir düzenli tuvalete kadar bazen çok sık yapacak, bazen uzun süre tutacak ancak 1 haftanın sonunda kazaların azalmasını ve artık yapmadan önce bazen de yaparken ‘Bak çiş yapıyorum/çişim geldi/çişimi yaptım’ gibi tepkilerin olmasını bekliyoruz. Ve yaklaşık normal şartlar altında 3-4 hafta içinde rutinleriniz oturur. Bu geçişin bir değişim ve dönüşüm olduğunu çocuğunuzun en ihtiyaç duyduğu durumlardan birisinin güven ve anlayış olduğunu unutmamalısınız. Belki bu alışma sürecinde eşinizden, aile büyüklerinden ya da okulundan destek alabilirsiniz.
Şunu da eklemeden geçmeyeyim; tuvalet temizliği sırasında özel bölgelere saygı göstermeyi unutmayın, unutmayın ki kendi bedeninin sınırlarını modelleyerek öğrensin ‘Çişin bitti mi annecim, silebilir miyim?’ ‘Kakan bittiğinde beni çağırabilirsin’ ‘Hazır mısın, seni temizleyebilir miyim?’ gibi.
Tepkiler ve Ödüller
- Abartılı ödüllerden, tepkilerden, sevinçlerden kaçının. Bunun yanında tabii ki de takdir edebilir, en güvendiği büyüklerine bugün çişini/kakasını yaptığını ve gurur duyduğunuzu söylerken sizi duymasını sağlayabilirsiniz.
- Çiş ya da kakadan sonra ilk günler gösterin, anlatın, güle güle deyin, sifonu ona çektirin.
- ‘Ne kadar rahatlamış olmalısın’, ‘Ohh gitti fazlalıklar’, gibi yansıtma yapabilirsiniz.
- Daha keyifli hale getirmek için ve oyun olarak; öncesinde tuvalete bir parça tuvalet kağıdı atıp bunu tutturmasını isteyebilirsiniz.
- Kazalar sırasında tüm sakin kalışınızla (biliyorum zaman zaman zorlayıcı olabiliyor) ‘Annecim çişin geldiğinde bana haber verebilir ya da tuvalete gidebilirsin, hadi şimdi üstünü değiştirelim.’ ya da ‘AAA sanırım çiş senden hızlı davrandı bir dahakine sen ondan hızlı davran’ gibi teşviklerle rahatlatabilirsiniz.
Son olarak; kronik kabızlık, tutup minik parçalar halinde kaka yapma, ısrarla ağlama, bitmeyen alt kaçırmalar gibi durumlarda mutlaka profesyonel yardım alın.
Uzman Psikolog Esra Yatağan